W jakich sytuacjach możliwa jest ekshumacja zwłok?

Ekshumacja zwłok polega na wydobyciu zwłok lub szczątków z rozkopanego grobu, aby przenieść je do innego grobowca lub przeprowadzić oględziny lekarskie, sądowe. Polskie prawo reguluje zasady przeprowadzenia procedury. Ekshumacje są potępiane przez część religii z powodu naruszenia spoczynku osoby zmarłej. Określa się je jako skomplikowany proces, pełen ograniczeń.

Kiedy możliwa jest ekshumacja?

Ekshumację dopuszcza się tylko w określonym terminie – między 16 października a 15 kwietnia każdego roku. Powinna być przeprowadzana we wczesnych porannych godzinach. Zasady reguluje rozporządzenie w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi. 

O planowanej ekshumacji należy bezzwłocznie powiadomić powiatowego lub portowego inspektora sanitarnego. Ów urzędnik dokonuje pełnego nadzoru nad procedurą i dba, by wszystkie warunki czasowe zostały spełnione. W szczególnych przypadkach inspektor może pozwolić na dokonanie ekshumacji w innym czasie niż uwzględniony w przepisach.

Jak przebiega ekshumacja?

Proces ekshumacji musi zostać odpowiednio zaplanowany i skoordynowany od samego początku do końca. Procedury dokonuje wybrany zakład pogrzebowy pod nadzorem inspektora. Zwłoki są wydobywane z grobu i transportowane do innej lokalizacji. Przewożenie na odległość nie większą niż 60 km nie wymaga odgórnego zezwolenia. W przypadku większych odległości, a także skorzystania z innych form transportu, np. morskiego, lotniczego, kolejowego i poza granice kraju będzie potrzebna zgoda inspektora sanitarnego.

Jeśli mamy do czynienia ze zwłokami lub szczątkami młodszymi niż 20 lat od pochowania osoby zmarłej, wydobywane są one wraz z trumną. Zabronione jest jej otwieranie. Trumnę umieszcza się w specjalnej szczelnej skrzyni, wybitej blachą. Jeśli zwłoki są starsze niż 20 lat od dnia pochowania, eksperci wydobywają szczątki z resztkami trumny i umieszczają wszystko w nowej trumnie – mówi ekspert z Domu Pogrzebowego Gąsowski.

Do zasypania wykopanego grobu należy użyć tej samej ziemi, którą wpierw wykopywano. Glebę umieszcza się na powierzchni zabezpieczonej wytrzymałą, nieprzepuszczalną matą. Skrzynia z trumną i płachta, na której pracownicy składowali ziemię, powinny zostać umyte i zdezynfekowane. Wszyscy przeprowadzający ekshumację muszą stosować środki ochrony osobistej, a osoby uczestniczące w procedurze muszą zastosować się do środków ostrożności określonych przez powiatowego inspektora sanitarnego.

W miejscu ekshumacji mogą znajdować się tylko osoby przeprowadzające procedurę, nadzorujące oraz najbliżsi zmarłego.

Kto może żądać przeprowadzenia ekshumacji?

Ekshumacji zwłok można dokonać na zarządzenie prokuratora i sądu albo na umotywowaną prośbę osób upoważnionych do pochowania zwłok, posiadających zgodę państwowego inspektora sanitarnego. Jeżeli nastąpi likwidacja cmentarza, ów urzędnik również podejmuje decyzję. W skrajnych wypadkach, na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, sprawę ekshumacji rozstrzyga wojewoda.

Pierwszym krokiem jest złożenie wniosku (dostępnego w najbliższej stacji sanitarno-epidemiologicznej) do zarządcy cmentarza, na którym został pochowany zmarły. Urzędnik w naszym imieniu poinformuje inspektora sanitarnego o prośbie o uzyskanie zgodę na ekshumację.

Wniosek może złożyć rodzina zmarłego, tj.: małżonek, krewni wstępni (rodzice), zstępni (dzieci i wnuki) i boczni do 4 stopnia pokrewieństwa (rodzeństwo i kuzyni), a także powinowaci w linii prostej do 1 stopnia (zięć, synowa, teściowie) oraz osoby dobrowolnie zobowiązujące się do tego. Do wniosku należy dołączyć akt zgonu, zgody zarządców cmentarzy (na którym dokona się ekshumacja i tym, gdzie zmarły będzie ponownie pochowany).

Aby przeprowadzić ekshumację, konieczna jest zgoda wszystkich uprawnionych osób, np. wszystkich członków najbliższej rodziny zmarłego. Jeżeli dojdzie do komplikacji, spór między rodziną może być rozstrzygnięty przez sąd powszechny.